Bu yazı, akademik yayın anlayışında değerlendirme yazılarına önem veren Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergis için özellikle kitap değerlendirmelerini paylaşmak isteyenlere bir rehberlik sağlamak amacı ile kaleme alınmıştır.

Değerlendirme Yazısı Nedir?

Değerlendirme Yazıları, derleme ya da telif bir kitap, bilimsel bir toplantı yahut olay üzerine ya da bilimsel bir makalenin tartışılması için kaleme alınan tanıtıcı olmakla birlikte üzerine çalışılan metin ya da olaya eleştirel bir yorum da getiren metinlerdir.

Kitap değerlendirmeleri, kitap raporlarından farklıdır. Bir kitap raporu yalnız kitabın içeriğine yönelik bilgilendirmede bulunurken; Akademik kitap değerlendirme yazılarından içeriğe ilişkin yazının yalnız bir kısmını teşkil eder. Değerlendirmeden beklenen kitabın konusuna ve bu konunun işleniş şekline öne sürülen düşüncelerin kritik edilerek, yapıcı yorumların da getirilmesidir. Aynı şekilde bir bilimsel makalenin değerlendirilmesinde de benzer bir yaklaşımla öne çıkan düşüncelerin eleştirel bir üslupta tenkidinin yapılması, görüşlerin tutarlılığının, kaynakların kullanılış şeklinin tartışılması gerekir. Bilimsel toplantıların değerlendirilmesinde de sunulan tebliğlerin ve gerçekleşen müzakerelerin bilimsel bir üslupla tartışılarak ilgili okuyucu kitlesine aktarılması hedeflenir.

Değerlendirme yazıları üzerine çalışılan kitap/olay üzerine yoğun bir çabayı gerektirir. Değerlendirme yazıları uzun çalışmalar gerektiren bir ‘angarya’dan öte bilimsel çalışmaya ilişkin süreçte olmazsa olmazlardandır. Bu husus pek çok akademik dergiden izlenebilir. Özellikle kitap değerlendirmeleri, düzenli olarak akademik camia tarafından takip edilerek, ilgi çekici olanları hakkında bilgi sahibi olmak ve yeni çalışmaları yakında tanımak ama özellikle de bilim insanlarının kendi çalışmalarının bilimsel sahada nasıl bir yankı uyandırdığını izlemelerini sağlar. Burada hem değerlendirilen ürünler için hem de değerlendirmeyi yapanlar için bilimsel pek çok kazanımlar elde edilmesi temin edilir.

Kitap Değerlendirmesi Nasıl Yazılır?

Pek çok değerlendirme yazarı yalnız bir kitabı değerlendirme için incelerken, kimi yazarlar iki ya da daha fazla çalışmayı incelemek isterler. Temel biçim, bu çalışmalarda da değişmez. Bu tarz çalışmalar tek bir kitabı değerlendiren çalışmalarından daha uzun olabilir. Nazariyat Dergisi her iki türden yazıya da açıktır.
Bir kitap değerlendirmesi yazmaya başlamadan önceki süreç, üzerine çalışılan kitabın okunma süreci ve yazıya hazırlık olarak iki devreye ayrılabilir. Bu iki parçalı süreçten sonra, değerlendirme yazısı kaleme alınmaya başlanabilir.

Kitabı Okuma Süreci

Aşağıda sıralayacağımız huşuları dikkate alırsanız, kitap değerlendirme sürecinde sizlere yardımcı olacaktır. Okurken not alın böylelikle tespitlerinizi ve referans noktalarınızı aramak için ileride geriye dönmek zorunda kalmayın.

Amaç: Okuduğunuz kitabın yazarı neyi amaçlamıştır? Bu amacı yazar açıkça belirtiyor mu, yoksa siz metinden çıkarımda mı bulunuyorsunuz? Kitabın ortaya koyduğu merkezi bir fikir mevcut mu?

Yorumlama: İşlenilen konular arasında irtibat nasıl sağlanıyor, olaylar ya da şahıslar nasıl betimleniyor, kitap içerisinde bunlar nasıl bir önem sırasına sokuluyor. Yazar çalışmasını bir analiz biçimine mi yoksa bir teoriye mi dayandırıyor ya da hissiyatına göre mi fikirler serdediyor? Sizce yazarın yorumları mantıklı ve tutarlı mı? İşlediği konuyu bir açıklığa kavuşturuyor mu yoksa daha bulanık bir hale mi getiriyor? Analizlerine ya da yorumlarına siz bir alternatif sunabilir misiniz?

Bağlam: Kitaptaki fikirler ve olaylar geniş bir zeminde bağlamına oturtulabilmiş mi? Yazar konusuna odaklanabilmiş mi? Yazarın yaklaşımı sizin konuyu daha iyi anlamanıza yardımcı oluyor mu?

Sükût: Yazarın işlediği konuda es geçtiği, görmediği kısımlar var mı? Bu kısımlar kitabın etkisini zayıflatıyor mu? Böylelikle yazarın kitaptaki amacını anlamanız kolaylaşıyor mu?

Biçim: Kitap iyi yazılmış mı? Anlaşılması kolay mı? Akıcı mı? Yoksa anlaşılmasını güçleştirecek şekilde ağır ifadeler ve yoğun bir jargon kullanımına mı sahip? Yazar kolay iletişimi aşan bir yetenek mi sergiliyor? Bu yazı şekli kitabı daha ilgi çekici ve etkili mi kılıyor?

Kaynaklar: Yazar ne tür kaynakları kullanıyor? Kaynaklar genelde basılı dokümanlar mı yoksa arşiv kayıtlarını mı içeriyor? Yazar, romanlar, röportajlar ve sanat çalışmaları gibi diğer materyallere yönlendirebiliyor mu? Konu ile ilgili ana kaynakların tamamına değinebiliyor mu yoksa ihmal edilen kaynaklar mevcut mu?

Alan-Literatür: Kitap literatürdeki diğer kaynaklarla ne kadar irtibatlı? Kitap yeni bir saha açıyor mu? Genel yaklaşımları tadil ediyor mu? Yoksa kabul edilmiş görüşleri yineleyip belirli bir taraf mı tutuyor? Yeni bir metodoloji ya da teorik yaklaşım mı getiriyor? Çalışma bir sataşma içeriyor mu? Eğer eski bir kitapsa, basıldığında böylesi bir sataşmaya çeşitli tartışmalara yol açmış mı? Bu soruları yanıtlayabilmeniz için bazı ek okumalar yapmanız da gerekebilir.

Arkaplan: Pek çok akademisyen yazarın deneyimlerini ve niteliklerini tanımak ister. Çeşitli veri tabanları, kütüphaneler ya da internet taranarak yazarın çalışmaları hakkında fikir edinebilirsiniz. Yazar genç bir akademisyen mi, yeni alanlar açmış mı, ya da bu sahada yoğun bir tecrübeye sahip mi?

Değerlendirmeyi Yazmaya Hazırlık

Öncelikle kitabı okudunuz ve onun üzerine düşündünüz, değerlendirmenizin ana bölümlerini geliştirmeye başlamalısınız. Bu hususları ve bu hususların çalışmanızda nasıl yer alacağını düşünün. Sonra temel noktaları belirleyecek bir plan yapmalısınız: Çalışmanız giriş, gelişme ve sonuç kısımlarından oluşacaktır.

Temel noktalar: Daha önce almış olduğunuz notlara geri dönün ve tespitlerinizi bir önem sırasına koyun. Bu size merkezde yer alan tartışmayı ve değerlendireceğinize konuya ilişkin bir yardım sunacaktır. Ana noktaları düşünürken düşüncelerinizi etkili bir düzene oturtmanız için en etkili düzeni de düşünmelisiniz. Eğer kitap bir derleme ise öne çıkan ya da sizin çalışma alanınıza giren makaleleri kritik ederek ve ilgili bölümlere atıfta bulunarak çalışmanızı oluşturabilirsiniz.

Anafikir: Değerlendirmenizin her bilimsel çalışmada olduğu gibi bir ana tartışmaya ihtiyacı vardır. Kitap hakkındaki değerlendirmenizi nasıl özetleyeceksiniz ve bu ana tartışmanızı çalışmanızın giriş, gelişme ve sonuç bölümlerine nasıl yedireceksiniz?

Biçim: Değerlendirmenizin bir parçası olarak, kitabın ana konularını ve tartışmalarını içeren kısa bir öz metin (synopsis) hazırlamalısınız. Bu yaklaşık bir paragraf uzunluğunda olmalı ve farklı bölümlerin özeti şeklinde olmamalı.

Değerlendirmeyi Yazarken

Sizin değerlendirmeniz kısa bir eleştiri yazısıdır. Yazarken ya da çalışmanızı düzenlerken, aşağıdaki hususların içerikte yer aldığından emin olmalısınız.
a) Çalışmanızın konusunu ve ana tartışmasını sunacak kısa, etkileyici bir giriş.
b) Kitabın özet bir tanıtımı. Pek çok değerlendirme yazarı bunu değerlendirme yazısının ikinci paragrafında yapar. Tabi, illaki giriş kısmında olmak zorunda değil, isterseniz farklıbir bölümde de yapabilirsiniz.
c) Çalışmanızın gelişme kısmı kitap hakkında bir dizi tespitinizi içermeli, kitabın güçlü ve zayıf yanlarını belirtebilirsiniz. Fikirleriniz birbirleri ile irtibatlı olarak mantıksal bir sırada sunulmalı. Fikirleri düzensiz bir şekilde sunmayın ve fikirlerinizi etkili bir biçimde organize etmeye gayret edin.
d) Temel fikirlerinizi özetleyecek kısa bir sonuç bölümü. Okurlarınızı düşünmeleri için bir takım noktalar bırakabilirsiniz.
e) Nazariyat Dergisi için genel makale yazım kuralları, değerlendirme yazıları için de geçerlidir. Bunun içim yazım kurallarını ve atıf sistemini dikkate alınız.
f) Nazariyat Dergisi için değerlendirme yazıları 1250-2000 kelime arasında kelime içermelidir.
g) Değerlendirmeniz, dilbilgisi kurallarına uygun ve açık bir dille kaleme alınmalı. Yazdıktan sonra da dikkatle okuyun ve bilgisayarda çalışmış iseniz son halinin çıktısını alın. Bilgisayarın dilbilgisi hatalarını düzeltmiş olacağına asla güvenmeyin.
h) Değerlendirmenizin başlığı şu noktaları içermelidir:

• Yazar(ların) ya da editör(lerin) isim ve soyisimleri (eğer derleme ise gösterin)
• Kitabın başlığı
• Baskı yılı
• Baskı yeri
• Yayınevi
• Sayfa sayısı
• Mümkünse Fiyatı (karton ya da sert kapak özelliğini de belirtin)
• ISBN numarası

i) Değerlendirmenizin sonunda sizi tanıtacak şu bilgiler bulunsun:

• İsim ve soy isminiz
• Kurum ve göreviniz
• 15-20 kelimelik kısa biyografiniz:
  Örnek: Ahmet Sağlam, Dr., İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Alanında Doktorasını tamamladı. Halen Sakarya Üniversitesinde, Batı Felsefesi Bölümünde öğretim üyeliği yapmaktadır.